ตรวจอาการด้วยตนเอง: สมองพิการ (Cerebral Palsy: CP)

[siritidaphon]

ตรวจอาการด้วยตนเอง: สมองพิการ (Cerebral Palsy: CP)

สมองพิการ (Cerebral Palsy: CP) เป็นกลุ่มของความผิดปกติที่ส่งผลต่อการเคลื่อนไหวของร่างกาย ท่าทาง และการทรงตัว เกิดจากความเสียหายของสมองที่เกิดขึ้นในระหว่างที่สมองกำลังพัฒนา ซึ่งมักจะเกิดขึ้นก่อนคลอด ขณะคลอด หรือในช่วงขวบปีแรกของชีวิต สมองพิการไม่ใช่โรคที่ดำเนินไปข้างหน้าหรือแย่ลงเรื่อยๆ แต่เป็นภาวะที่เกิดขึ้นแล้วคงที่ แต่ผลกระทบที่เกิดจากการบาดเจ็บของสมองนั้นอาจเปลี่ยนแปลงไปตามการเจริญเติบโตของเด็กและวิธีการดูแลรักษา


สาเหตุของสมองพิการ

ความเสียหายของสมองที่นำไปสู่ภาวะสมองพิการสามารถเกิดได้จากหลายสาเหตุ ดังนี้:

สาเหตุก่อนคลอด (Prenatal Causes) - พบบ่อยที่สุด:

การติดเชื้อในมารดาขณะตั้งครรภ์: เช่น หัดเยอรมัน (Rubella), ไซโตเมกะโลไวรัส (CMV), ท็อกโซพลาสโมซิส (Toxoplasmosis), ซิฟิลิส (Syphilis) ซึ่งเชื้ออาจแพร่ไปสู่ทารกและทำลายสมองที่กำลังพัฒนา

ภาวะขาดออกซิเจนของทารกในครรภ์ (Fetal Hypoxia): เช่น รกเสื่อมสภาพ สายสะดือพันคอ

เลือดออกในสมองของทารกในครรภ์: อาจเกิดจากความผิดปกติของหลอดเลือด หรือการบาดเจ็บ

การได้รับสารพิษ: มารดาได้รับสารพิษ เช่น สารตะกั่ว หรือดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป

ภาวะแทรกซ้อนทางพันธุกรรม: ความผิดปกติของยีนหรือโครโมโซมที่ส่งผลต่อพัฒนาการของสมอง

ภาวะติดเชื้อในน้ำคร่ำหรือเยื่อหุ้มรก (Chorioamnionitis): อาจนำไปสู่การอักเสบในสมองทารก

สาเหตุระหว่างคลอด (Perinatal Causes):

ภาวะขาดออกซิเจนขณะคลอด (Birth Asphyxia): เช่น การคลอดยาก คลอดนาน หรือสายสะดือพันคอ ทำให้ทารกขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมอง

คลอดก่อนกำหนด (Premature Birth): ทารกที่คลอดก่อนกำหนดมีความเสี่ยงสูงต่อภาวะเลือดออกในสมอง (Intraventricular Hemorrhage - IVH) หรือภาวะสมองส่วนเนื้อขาวเสียหาย (Periventricular Leukomalacia - PVL)


น้ำหนักแรกเกิดน้อย:

ภาวะตัวเหลืองรุนแรง (Severe Jaundice): หากไม่ได้รับการรักษา อาจทำให้สารบิลิรูบินเข้าไปทำลายสมองได้

สาเหตุหลังคลอด (Postnatal Causes) - ภายใน 2-3 ปีแรกของชีวิต:

การติดเชื้อในสมองหรือเยื่อหุ้มสมอง: เช่น เยื่อหุ้มสมองอักเสบ (Meningitis) หรือสมองอักเสบ (Encephalitis)

อุบัติเหตุทางศีรษะ: การถูกกระแทกศีรษะอย่างรุนแรง

การขาดออกซิเจนอย่างรุนแรง: เช่น จมน้ำ หรือสำลัก

ภาวะหลอดเลือดสมองอุดตันหรือเลือดออกในสมอง (Stroke): ในเด็กเล็ก

ภาวะพิษจากสารเคมี: เช่น สารตะกั่ว


ประเภทของสมองพิการ

สมองพิการแบ่งตามลักษณะความผิดปกติของการเคลื่อนไหวที่เด่นชัด ดังนี้:

สมองพิการชนิดเกร็ง (Spastic Cerebral Palsy):

พบบ่อยที่สุด (ประมาณ 70-80%): กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง มีการตอบสนองต่อรีเฟล็กซ์ไวผิดปกติ และการเคลื่อนไหวลำบาก


แบ่งย่อยตามตำแหน่งที่ได้รับผลกระทบ:

Spastic Diplegia: กล้ามเนื้อขาเกร็งมากกว่าแขน มักมีปัญหาในการเดิน

Spastic Hemiplegia: กล้ามเนื้อเกร็งซีกเดียวของร่างกาย (แขนและขาข้างเดียวกัน)

Spastic Quadriplegia: กล้ามเนื้อเกร็งทั้งสี่แขนขาและลำตัว เป็นชนิดที่รุนแรงที่สุด

สมองพิการชนิดบิดเกร็ง/เคลื่อนไหวผิดปกติ (Dyskinetic Cerebral Palsy):

กล้ามเนื้อเคลื่อนไหวแบบควบคุมไม่ได้ (ไม่เกร็งตลอดเวลา) เช่น

Athetosis: การเคลื่อนไหวช้าๆ บิดไปมา ไม่เป็นจังหวะ

Dystonia: การบิดเกร็งของกล้ามเนื้อซ้ำๆ ทำให้เกิดท่าทางที่ผิดปกติ

Chorea: การเคลื่อนไหวเร็วๆ กระตุก ไม่เป็นระเบียบ

สมองพิการชนิดเดินเซ/เสียการทรงตัว (Ataxic Cerebral Palsy):

มีปัญหาในการทรงตัว การประสานงานของกล้ามเนื้อ ทำให้เดินเซ พูดไม่ชัด และมีปัญหาในการทำกิจกรรมที่ต้องใช้ความแม่นยำ

สมองพิการชนิดผสม (Mixed Cerebral Palsy):

มีอาการของสมองพิการมากกว่าหนึ่งชนิดรวมกัน เช่น มีทั้งกล้ามเนื้อเกร็งและเคลื่อนไหวผิดปกติ


อาการที่พบในผู้ป่วยสมองพิการ

อาการจะแตกต่างกันไปตามความรุนแรงและตำแหน่งของความเสียหายในสมอง:

ปัญหาการเคลื่อนไหว: กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือเกร็ง ท่าเดินผิดปกติ (เช่น เดินเขย่งปลายเท้า) ควบคุมการเคลื่อนไหวได้ยาก

ปัญหาการทรงตัวและการประสานงาน: เดินเซ ล้มง่าย

ปัญหาเกี่ยวกับการพูดและการกลืน: พูดไม่ชัด สำลักง่าย

ปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อใบหน้า: ควบคุมการแสดงสีหน้าได้ลำบาก น้ำลายไหล

ปัญหาทางปัญญา (Cognitive Impairment): อาจพบได้ในผู้ป่วยบางราย แต่หลายรายก็มีสติปัญญาปกติ

ปัญหาการมองเห็นและการได้ยิน: อาจมีความผิดปกติร่วมด้วย

โรคลมชัก: พบได้บ่อยในผู้ป่วยสมองพิการ

ปัญหาการรับรู้ทางประสาทสัมผัส: เช่น ปัญหาการสัมผัส หรือการรับรู้ตำแหน่งของร่างกาย

ภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ: เช่น กระดูกสันหลังคด ปวดเรื้อรัง ปัญหาทางเดินอาหาร


การวินิจฉัย
สมองพิการมักได้รับการวินิจฉัยในช่วงวัยทารกหรือวัยเด็กเล็ก โดยแพทย์จะอาศัย:

ประวัติการตั้งครรภ์และคลอด: และพัฒนาการของเด็ก

การตรวจร่างกายและระบบประสาท: ประเมินการทำงานของกล้ามเนื้อ รีเฟล็กซ์ และพัฒนาการทางด้านการเคลื่อนไหว

การตรวจภาพทางสมอง: เช่น MRI หรือ CT scan เพื่อดูร่องรอยความเสียหายในสมอง


การรักษาและการดูแล
สมองพิการไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่การรักษาและการดูแลแบบองค์รวมจะช่วยให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น และดึงศักยภาพออกมาใช้ได้อย่างเต็มที่:

การบำบัดฟื้นฟู (Therapies):

กายภาพบำบัด (Physical Therapy): ช่วยปรับปรุงความแข็งแรง การเคลื่อนไหว ท่าทาง และการทรงตัว

กิจกรรมบำบัด (Occupational Therapy): ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้ด้วยตนเอง

อรรถบำบัด (Speech Therapy): ช่วยในเรื่องการพูด การกลืน และการสื่อสาร


การใช้ยา:

ยาลดเกร็ง (Muscle Relaxants): เพื่อลดความตึงตัวของกล้ามเนื้อ

ยาควบคุมอาการชัก: หากมีโรคลมชักร่วมด้วย

ยาฉีดโบทูลินัมท็อกซิน (Botulinum Toxin): ฉีดเข้ากล้ามเนื้อเพื่อลดการเกร็งเฉพาะที่


การผ่าตัด:

การผ่าตัดยืดกล้ามเนื้อ/เอ็น: เพื่อลดการเกร็งและช่วยให้การเคลื่อนไหวดีขึ้น

การผ่าตัดกระดูก: เช่น การจัดกระดูกให้เข้าที่ หรือการแก้ไขกระดูกที่ผิดรูปจากภาวะกล้ามเนื้อเกร็ง

การผ่าตัดเลือกตัดรากประสาทสันหลัง (Selective Dorsal Rhizotomy - SDR): เป็นการผ่าตัดที่ซับซ้อน เพื่อลดความเกร็งของกล้ามเนื้อขาอย่างถาวร

อุปกรณ์ช่วยต่างๆ:

อุปกรณ์ช่วยพยุง (Orthoses): เช่น เฝือก หรือรองเท้าพิเศษ เพื่อช่วยจัดท่าทางและป้องกันข้อผิดรูป

อุปกรณ์ช่วยเดิน: เช่น ไม้ค้ำยัน วอล์คเกอร์ หรือรถเข็น

การศึกษาและการสนับสนุนทางสังคม:

โรงเรียนที่เหมาะสม หรือการเรียนแบบผสมผสาน

การสนับสนุนทางจิตใจสำหรับผู้ป่วยและครอบครัว

การดูแลผู้ป่วยสมองพิการต้องอาศัยทีมสหวิชาชีพที่ประกอบด้วย แพทย์ พยาบาล นักกายภาพบำบัด นักกิจกรรมบำบัด นักอรรถบำบัด และนักจิตวิทยา เพื่อวางแผนการรักษาและการดูแลที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างเต็มศักยภาพมากที่สุดครับ